δημοκρατία και Τυραννία

Περί δημοκρατίας[1] 

Η σημασία την οποία έχουν οι δημοκρατικοί θεσμοί για την αύξηση της δύναμης μιας «πόλις» αποδεικνύεται και από την αντίδραση της Σπάρτης, μετά την υπερίσχυση του Κλεισθένη και την προσπάθειά της να εγκαθιδρύσει στην Αθήνα ολιγαρχικό καθεστώς. Αυτό το καθεστώς χρησιμοποιούσαν οι Σπαρτιάτες, κατά την οικοδόμηση της ηγεμονίας τους σε άλλες πόλεις και οι ολιγαρχικοί, με την υποστήριξη της Σπάρτης κατείχαν ασφαλέστερα την αρχή. Επακολούθημα αυτής της πολιτικής ήταν η πρωτοστασία ή η συμβολή των Σπαρτιατών στην κατάλυση τυραννικών κυβερνήσεων και στην έξωση του Ιππία, με την προσδοκία να δουν και στην Αθήνα ένα ολιγαρχικό καθεστώς, που θα ήταν πρόθυμο να δεχτεί την ηγεμονία τους. Έπειτα όμως από την απροσδόκητη εξέλιξη των πραγμάτων και τις αποτυχημένες προσπάθειες του Κλεομένη αποφάσισαν, παρά την αντιτυραννική πολιτική που ακολουθούσαν, να αποκαταστήσουν τον Ιππία, επειδή η ύπαρξη τυραννικού καθεστώτος θεωρείται πηγή αδυναμίας για ένα κράτος. Συνακόλουθα οι Αθηναίοι θα τους υπάκουαν με προθυμία, ενώ αν μείνουν ελεύθεροι θα γίνουν ισοδύναμοι με αυτούς (Ηρόδοτος, V, 91.1). 

Αλλά για την αποκατάσταση του Ιππία έπρεπε, εκτός από τη Σπάρτη να αποφασίσει και η πλειοψηφία των μελών της Πελοποννησιακής συμμαχίας, δεδομένου ότι μετά την αποτυχία της εκστρατείας που έγινε με πρωτοβουλία του Κλεομένη «κύριον είναι ό,τι αν το πλήθος των ξυμμάχων ψηφίσηται» (Θουκιδίδης, V, 31.1). Για τούτο το λόγο, αφού προσκάλεσαν από το Σίγιο τον Ιππία, συγκάλεσαν αντιπροσώπους των συμμάχων κρατών, τότε για πρώτη φορά (506/5). Στο συνέδριο εκείνο οι Σπαρτιάτες αναφέρθηκαν στην αχαριστία του αθηναϊκού δήμου, ο οποίος πρόσβαλε τον βασιλέα τους και συμπεριφέρθηκε σκαιότατα στους Βοιωτούς και τους Χαλκιδείς, διατύπωσαν φόβους ότι και άλλοι θα πάθουν τα ίδια, πράξεις που αποδείκνυαν ότι η έξωση του Ιππία υπήρξε εσφαλμένη ενέργεια, η οποία μπορούσε να επανορθωθεί με την αποκατάστασή του στην εξουσία. (Ηρόδοτος, V, 91). 

Από τους αντιπροσώπους των συμμάχων μίλησε ο Κορίνθιος Σωσικλής. Αρχίζοντας το λόγο του χαρακτήρισε ως παραλογισμό την απόφαση των Σπαρτιατών να καταλύσουν «ένα ισοκρατικό πολίτευμα» και να επιβάλουν τυραννίδα που είναι το «αδικώτερον…και μιαιφονώτερον» σύστημα. Και συνέχισε: «Αν νομίζετε ότι είναι χρήσιμο να κυβερνώνται οι πόλεις από τυράννους πρώτα να εγκαταστήσετε τύραννο σεις οι ίδιοι στην πόλι σας. Αλλά σεις που δεν έχετε πείρα τυραννίας και λαμβάνετε κάθε προφύλαξη για να μην εγκατασταθεί στη Σπάρτη θέλετε να την εισαγάγετε στους συμμάχους. Αν είχατε την ίδια πείρα του πράγματος με μας θα είσαστε σε θέση να σχηματίσετε ορθότερη γνώμη από αυτή που έχετε τώρα». Στη συνέχεια του λόγου του αναφέρεται στην κατάσταση της Κορίνθου την περίοδο της τυραννίας των Κυψελιδών. Από αυτούς ο Κύψελος αφού ανάτρεψε τους Βακχιάδας εξόρισε πολλούς Κορίνθιους «πολλούς δε χρημάτων απεστέρησε», και ο γιος του Περίανδρος, που τον διαδέχθηκε δολοφόνησε, κατά σύμβουλή του Θρασύβουλου, τους υπερόχους των αστών…και «πάσαν κακότητα εξέφαινε ες τους πολιήτας«. Τελειώνοντας το λόγο του ο Σωσικλής παρότρυνε τους Λακεδαιμονίους «μη κατιστάνει τυραννίδας ες τας πόλις» (Ηρόδοτος, V, 92). Με τον Σωσικλή συμφώνησαν και οι άλλοι σύμμαχοι και οι Σπαρτιάτες αναγκάσθηκαν να παραιτηθούν από τα σχέδιά τους. Ο Ιππίας αφού γύρισε στο Σίγειο «παν χρήμα εκίνεε, διαβάλλω ντε τους Αθηναίους προς τον Αρταφρένεα και ποιέων άπαντα όπως αι Αθήναι γενοίατο υπ’ εωυτώ τε και Δαρείω» (Ηρόδοτος, V, 96).

__________________________

[1] Άννα Ραμού-Χαψιάδη, «Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική», εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1982

Μπενβενούτο Τσελλίνι

Περί χρηματισμού των ιατρών[1]
«O Αργυρώνητος»

…η πανούκλα είχε ξεσπάσει στη Ρώμη. … . Ήρθε λοιπόν τότε στην Ρώμη ένας πολύ μεγάλος χειρουργός που τον έλεγαν μαέστρο Τζιάκομο ντα Κάπρι[2]. Ο έξυπνος τούτος άνθρωπος, ανάμεσα σ’ άλλα επαγγελματικά καθήκοντά του γιάτρεψε μερικές απελπιστικές περιπτώσεις της καταραμένης «γαλλικής αρρώστιας[3]». Στη Ρώμη, οι παπάδες και μάλιστα οι πλουσιότεροι απ’ αυτούς, υποφέρουν πολύ απ’ αυτό το κακό. Μόλις, να μην τα πολυλογώ, ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος έγινε γνωστός, δήλωσε πως θα θεράπευε την αρρώστια κατά τον θαυμαστότερο τρόπο, με απολυμάνσεις. Πριν όμως αρχίσει μια θεραπεία, παζάρευε για τα χρήματα που θα ‘παιρνε. Πληρωνόταν μ’ εκατοντάδες κι όχι με δεκάδες χρυσά σκούδα.
…
Ήταν άνθρωπος πολύ διαβασμένος και μπορούσε να μιλά θαυμάσια για γιατρική. Ο Πάπας θέλησε να τον κρατήσει στην υπηρεσία του. Ο Κάπρι όμως αποκρίθηκε πως δεν έμπαινε σε κανενός την υπηρεσία και πως όποιος τον ήθελε δεν είχε παρά να έρθει να τον ζητήσει. Καθώς αποδείχτηκε ήταν άνθρωπος πολύ έξυπνος κι έκανε πολύ καλά φεύγοντας από τη Ρώμη. Γιατί ύστερ’ από λίγους μήνες, όλοι εκείνοι που τους είχε κουράρει, ήσαν εκατό φορές χειρότερα από πριν. Κι αν είχε μείνει εκεί σίγουρα θα τον είχαν ξεκάμει.
…
_______________________________

[1] Αποσπάσματα από την διασημότερη, ίσως, αυτοβιογραφία της Αναγέννησης, «Η ζωή του Μπενβενούτο Τσελλίνι [αρχετυπικό πρόσωπο της Αναγέννησης, χρυσοχόος και γλύπτης, έζησε μεταξύ 1500 και 1571], Φλωρεντινού, ιστορημένη από τον ίδιο», γραμμένη μεταξύ 1558-1566, εκδόσεις Άγρα, 1994
[2] Τζιάκομο Μπερενγκάριο ντα Κάπρι: 1470-1530, φημισμένος γιατρός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας από το 1502 έως το 1507.
[3] Πρόκειται για τη δυστυχώς πολύ διαδεδομένη σύφιλη, που φούντωσε κι απλώθηκε στην Αναγέννηση και αποτέλεσε μάλιστα το θέμα για ένα από τα πιο κομψά λατινικά ποιήματα του Φρανκαστόρο.

τίς πταίει ;

Οι τρεις πληγές της Ελλάδας[1] 

Ο Ζυγός[2] έπλασε και απεκρυστάλλωσε τους τρεις Κυριώτατους, γενικότατα και βαθύτατα κυριαρχούντας Πανελληνίους Τύπους που διευθύνουν κατά βάθος την φυλήν, Προ, Κατά και Μετά το Αγώνα. Έως τώρα, δίδουν έκτοτε έως τώρα την μορφήν του πνεύματος και της ψυχής του καθενός και του συνόλου των Ελλήνων: 

τον καλόγερο

τον δάσκαλο

τον έμπορο 

Και ο Καλόγερος κατά βάθος είνε: Ο Θεός μας ετιμώρησε Εθνικώς διά τις αμαρτίες μας. Πίστευε. Μην εξετάζης. Νήστευε. Προσεύχου. Φέρνε λάδι, κερί, ψωμί, στάρι, κρασί. Σ’ έκλεψαν…Υπομονή. Σ’έδειραν…Υπομονή. Σε ατίμασαν…Υπομονή. Σε σφάζουν…Υπομονή. Ο Βούλγαρος, ο Ρώσσος, ο Σέρβος, ο Ρουμάνος, ο Αρμένης, είνε Αδελφοί[3] σου…Μην κουνιέσαι, μην σίεσαι, μην φωνάζεις, μην μιλάς και σ’ ακούσουν οι Ευρωπαίοι και σε πουν Απολίτιστο Βάρβαρο. Κάθου φρόνημα…βουβαίνου και προσκύνα το φράγκο, η σωτηρία μας είνε η χριστιανική Ευρώπη. Αυτή θα μας δώση το δίκηο μας, άμα καθούμαστε φρόνημα κι ακούμε τις προσταγές της. Ευχαρίστει το Θεό για ό,τι έχεις, για ό,τι είνε, μην αποθυμώση και πάθης χειρότερα. 

Και ο Έμπορος κατά βάθος είνε: Εμείς είμαστε μικροί, δεν μπορούμε να κάμουμε τίποτα. Πρώτα πρέπει να κάμουμε Χρήματα. Πρέπει να προσπαθήσουμε πρώτα να γίνουμε Μεγάλοι και Δυνατοί κι έπειτα να ζητήσουμε το δίκηο μας. Πρέπει να τάχουμε καλά με όλους μας τους εχθρούς. Πώς αλλοιώς θα κάμουμε τις δουλειές μας αν τους πολεμάμε και μας πολεμάνε; Θέλετε δηλαδή να μας πάρουν κι αυτό πούχουμε; Φρόνησι, φρόνησι, φρόνησι. Κι έπειτα δε θα μας αφήση η Χριστιανική Ευρώπη να χαθούμε άμα καθούμαστε φρόνημα, όπως μας προστάζει, θα μας δώση το δίκηο μας. Βρε συ παιδί, για κλείσ’ το μπεζαχτά, γιατ’ έρχεται πάλι αυτή η Διακονάρα. Ε, Κυρά Πατρίδα! Ξέρεις ότι μας παρασκότισες με τα φούμαρα και τις κλάψες σου όλην την ώρα; Παιδί, δος της μια δεκάρα, να πάη στο καλό, να μας ξεφοτώνεται…Έλα Κυρά, πάρτην και δίνε του γιατ’ έχουμε δουλειά. 

Και ο Δάσκαλος κατά βάθος είνε : Η Γλώσσα, η Γραμματική. Πώς άλλως θα δείξωμεν εις την Ευρώπην ότι είμεθα Απόγονοι; Η Εύκλεια των Προγόνων. Επεπτώκαμεν. Το Ελληνικόν Πνεύμα ετίναξε τα κώλα εν Χαιρωνεία[4], εβαρβαρώθημεν, ετιμωρήθημεν, ότι πολλά ημαρτήσαμεν. Αλλοιμονον, αι πάλαι ποτέ Αχαρναί νυν…Μενίδι. Αλλοίμονον οι Περικλείς και οι Πλάτωνες…Αλλοίμονον, αι ημέραι εκείναι δεν θα επανέλθουν ποτέ. Αι Επιστήμαι, τα Γράμματα, αι Τέχναι εφυγαδεύθησαν διά παντός. Αλλοίμονον. Γλώσσα και Θρησκεία, Θρησκεία και γλώσσα η μόνη άγκυρα κι αμάν. Η μόνη μας Ελπίς και Σωτηρία η Χριστιανική ευρώπη. Αχ Αλλοίμονον! Παιδί…ένα ούζο.  

___________________   

[1] Περικλή Γιαννόπουλου, «έκκλησις προς το Πανελλήνιον Κοινόν»

[2] αναφέρεται στην Τουρκοκρατία

[3] ομόδοξοι λαοί

[4] στη μάχη της Χαιρώνειας [338π.Χ.] ο Φίλιππος νικά τους συνασπιμένους Νότιους Έλληνες και κατακτά την ηγεμονία στον Ελληνικό χώρο.

κουζίνες

Σκοπιανό, μεσολαβητές, διαβουλεύσεις, μαγειρέματα, ξαναζεσταμένο φαγητό. Μπορεί η  επικαιρότητα να προτάσσει τα πολιτικά μαγειρέματα, η Νομοσοφία όμως προτιμά να προβάλει εικόνες από τα Πολίτικα μαγειρεία. Καλή όρεξη ! 

Πολίτικη κουζίνα[1] 

Τί έτρωγαν οι Βυζαντινοί; Καταρχήν δημητριακά, όχι όμως τόσο χυλούς, πολτούς ή την περίφημη «μάζα[2]» (puls) των Ρωμαίων, αλλά περισσότερο ψωμί. Το ψωμί εξαίρουν όλες οι πηγές και γι’ αυτό παραπέμπω εντελώς ενδεικτικά στα ποιήματα του Πτωχοπρόδρομου[3], στα κείμενα περί νηστείας όπως το ποίημα του πατριάρχου Νικολάου και στο κεφάλαιο 18 (περί των αρτοποιών) του Επαρχικού Βιβλίου[4]. Το ψωμί ήταν η πιο σημαντική τροφή της καθημερινής ζωής. Αμέσως μετά το ψωμί, τις ελιές, το λάδι και το τυρί πρέπει…να αναφερθούν τα λαχανικά, η σημασία των οποίων, κατά τους Τηλ[5] και Κάζνταν[6] ανεβαίνει ακόμα περισσότερο σε σχέση με το ψωμί, μετά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. 

Ο Απίκιος[7] λέγει για τα δαυκιά[8]: Δαυκιά ή ψήνονται και σερβίρονται με oenogarum, δηλαδή γάρον ανάμικτον με κρασί ή βράζονται και κόβονται και μετά βράζονται και πάλι σε σάλτσα από κύμινο και λάδι[9]. 

Ο Απίκιος παραδίδει την εξής συνταγή για το πράσο: Σούπα από πράσο και σέλινο, που βράζεται μέχρι να εξατμισθεί το μισό του νερού, μετά ανακατεύεται με πιπέρι, μέλι και «λικουάμεν[10]» (λατινικά liquamen, γάρον). Άλλη συνταγή του Απικίου: Το πράσο βράζεται σε νερό με λάδι και αλάτι και όταν είναι έτοιμο βγαίνει και σερβίρεται με σάλτσα από λάδι, γάρον και κρασί[11].

Διαθέτουμε και πάλι συνταγές του Απικίου: Προτείνει πουρέ από μαρούλι και κρεμμύδι. Το μαρούλι βράζεται σε νερό με λίγο νάτρον και ψιλοκόβεται. Στο γουδί τρίβονται πιπέρι, ρίζα λεβιστικού (Maggi), κόκκοι σέλινου, ξηρός δυόσμος, κρεμμύδι, γάρον, λάδι και κρασί. Αυτό το «δέσιμο» σερβίρεται με το μαρούλι[12].Άλλη συνταγή του Απικίου: Ομελέτα από μαρούλι. Μαγειρεύται πουρές από κοτσάνια μαρουλιού, γάρον, πιπέρι και λάδι και μετά τηγανίζεται με αυγά στο τηγάνι ως ομελέτα[13]. 

Ο Παύλος Αιγινίτης αναφέρει ανάμεσα σε άλλους τρόπους παρασκευής και άρτυσης των λαχανικών και γενικά των φαγητών ιδιαίτερα το λεγόμενο γάρον, μια σάλτσα από ψάρια, που δεν είναι συνηθισμένη στη σύγχρονη ευρωπαϊκή κουζίνα (ίσως μοιάζει με το «Νουόκ Μαμ» του Βιετνάμ ή το «Ναμ Πλα» της Ταϊλάνδης). Το γάρον ήταν όμως πολύ διαδεδομένο στην αρχαία και όπως φαίνεται, ακόμα και στη βυζαντινή κουζίνα για την άρτυση των φαγητών.

Την συνταγή του γάρου περιγράφουν, ως συνήθως τα Γεωπονικά[14] (20.46.3), ο συντάκτης των οποίων κατάγεται, όπως ξέρουμε, από τη Βιθυνία, όπου η παραγωγή του γάρου ήταν πολύ διαδεδομένη ακόμα και στην πρώιμη περίοδο.Οι αρχαίοι έβαζαν μικρά ψάρια και εντόσθια ψαριών σε μεγάλο τσουκάλι (ή στην «βιομηχανική» παραγωγή αυτής της εποχής σε ειδικές μικρές στέρνες), τα αλάτιζαν (άλλοι πρόσθεταν και παλιό κρασί) και μετά άφηναν το μείγμα για δύο έως τρεις μήνες στον ήλιο για να ζυμωθεί (άλλη δυνατότητα, για να γίνει πιο γρήγορα το γάρον ήταν να σιγοβράζει το μείγμα μερικές ώρες στην εστία). Μετά έβαζαν μέσα στο τσουκάλι (ή τη στέρνα) ένα καλάθι, στο οποίο μαζεύεται το «λικουάμεν», το υγρό δηλαδή, που αντλείται με κουτάλα.

Το γάρον ήταν ιδιαίτερα γνωστό και διαδεδομένο στο βυζαντινό Μεσαίωνα. Σημειώνω ότι ο Λιουτπράνδος, επίσκοπος Κρεμώνης, στην – αρνητική βέβαια – έκθεση για τη δεύτερη αποστολή του στην Κωνσταντινούπολη κατά το έτος 968, παρατηρεί ότι το τραπέζι του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά: Διαρκούντος του μακρού και αισχρού συμποσίου εκείνου, καθ’ ό, ως έθος τοις μεθύσοις, διεχύθη το έλαιον και εξέρρευσεν έτερόν τι εξ ιχθύων ναυσιωδέστατον υγρόν[15]…Εάν παραβλέψουμε την πολεμική του Λιουτπράνδου, βλέπουμε ότι το λάδι και το γάρον έπαιζαν μεγάλο ρόλο στην κουζίνα της Κωνσταντινούπολης…

__________________________ 

[1] Ιωάννη Κόντερ (Johannes Koder), «Ο κηπουρός και η καθημερινή κουζίνα στο Βυζάντιο», Ίδρυμα Γουλανδρή Χορν, 1992

[2] Τροφήν από γάλακτος και σίτου

[3] Πτωχοπρόδρομος, τρίτο τέταρτο του 12ου αιώνα

[4] Επαρχικό Βιβλίο, συλλογή νόμων ορισμένων συντεχνιών της Κωνσταντινούπολης στη μέση βυζαντινή περίοδο (10ος αιώνας)

[5] J.L.Teall, “The grain sypply of the Byzantine Empire, 330-1025”, Dumbarton Oaks Papers 13 (1959)

[6] A. P. Kazhdan, “Two notes on Byzantine Demography of eleventh and twelfth centuries”, Byzantinishe Forschungen 8 (1982)

[7] Απίκιος, 122

[8] καρότο

[9] Απίκιος, 124

[10] Απίκιος, 71

[11] Απίκιος, 93

[12] Απίκιος, 105

[13] Απίκιος, 130

[14] Τα Γεωπονικά είναι συλλογή αγρονομικών και κηπουρικών γνώσεων της αρχαίας εποχής, που σώζονται χάρη στην πολυϊστορική δραστηριότητα του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (10ος αιώνας), είχαν όμως συγκεντρωθεί, κατά κύριο λόγο, τον 6ο αιώνα από τον Κασσιανό Βάσσο, ο οποίος στηρίχθηκε σε ακόμα παλαιότερες συλλογές, όπωςε του Διδύμου Αλεξανδρείας.

[15] Liutprand, Legatio 11, μετάφραση Σπ. Ζαμπελίου, Βυζαντιναί Μελέται, Αθήνα 1857, 524 “Qua in coena turpi satis et obscena, ebriorum more, oleo delibuta alioque quodam deterrimo piscium liquore aspersa…”

Δημοτική Ποίηση

Τ’ έχουν της Γκούρας τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα,

Πόχουν μεγάλη κορυφή, στα σύγνεφα κρυμμένη ;

Μην τάχα μπόρες και βροχές, σεισμοί κι αστροπελέκια

 Τα παραδέρνουν άκοπα και τα βαρυχτυπάνε !

Αρματωλός εξακουστός, λιοντάρι των Αγράφων.

Εις το όνομά του έτρεμε η γης όπου πατούσε,

Όταν περνούσε τα βουνά γέρνουν ν’ τον χαιρετήσουν.

Σκούζουν αετοί στα σύγνεφα, στα έλατα τ’ αηδόνια,

Δέντρα, βουνά και σύγνεφα, λουλούδια και γεράκια, τρέμουν, σπαράζουν στ’ όνομα του κλέφτη Κατζαντώνη !

Χαρά στη μάνα πόκαμε τέτοιο παιδί λιοντάρι

Και στ’ Αγραφα που γέννησαν τον ξακουσμένο κλέφτη.

Λυπήθηκε ο πλάστης μας το σκλαβωμένο γένος.

Τον Κατζαντώνην έστειλε για να ελευθερώση

Την δύστυχη πατρίδα μας που ζωντανήν εκράτει

Στα σιδερένια νύχια του το τρομερό θηρίο,

Ο φοβερός Αλήπασσας τσ’ Αρβανιτιάς ο κλέφτης.

Ήλιε στον κόσμο μη φανής, χορτάρια μαραθήτε,

Ποτάμια πάψτε το νερό και σεις βουνά ραγίστε.

Και σεις λουλούδια του Μαϊού πλέον μη πρασινίστε.

Εξακουσμένα Άγραφα και κλέφτικα λημέρια,

Κλάψετε με μαύρα δάκρυα, φορέσετε τα μαύρα.

Φεύγα τη γη, ελευθεριά, αφού η γη σε διώχνει,

Μαύρο μανδύα φόρεσε κι ανέβα στα ουράνια,

Κι ούλα τ’ αστέρια τ’ ουρανού, στεφάνι διαμαντένιο,

Βάλετα στο κεφάλι σου το χιλιοπικραμένο.

Έχε τα μαύρα σύγνεφα για φοβερό σου θρόνο,

Έχε τα μαύρα σύγνεφα για φοβερό σου θρόνο,

Έχε για μάτι αστραπή, σπαθί τ’ αστροπελέκι.

Το γυιό σου τον μονάκριβο τον κλέφτη Κατζαντώνη,

Όπου τον κόσμο τρόμαξε το φοβερ’ όνομά του

Τον πιάσανε και ζωντανόν στα Γιάννινα τον σέρνουν.

Το γκαρδιακό τ’ αδέρφι του, ο Γιώργος ο Χασιώτης,

Δεμένος με τα σίδερα μαζί ακολουθάει.

Και τη Λαμπρή ανήμερα στον πλάτανο τους σέρνουν.

Ο Κατζαντώνης γύρισε και λέγει του χασιώτη.

«Καρδιά Χασιώτη μ’ αδερφέ, και μη λιγοκαρδίζης,

εκαμαμε το χρέος μας σαν άξια παλικάρια,

τ’ Άγραφα τα ποτίσαμε με αρβανίτων γαίμα.

Ποτέ δεν εδειλιάσαμε. Στο θάνατό μας τλωρα,

Βάλε καρδιά ‘πο σίδερο και θάνατο μη τρέμης !

Σήμερα, Γιώργο, ο Χριστός ανέβη στα ουράνια,

Και σαν μας σφάξουν σήμερα στους ουρανούς θα πάμε !»

«πόσε αδέρφι μου πιστό, καϋμένε Λεπενιώτη

και συ Φραγγίστα μ’ αδερφέ, πιστό μου παλικάρι,

εμάς θα μας σκοτώσουνε και σεις μένετε πίσω.

Το γαίμα μας που θα χυθεί, εκδίκηση ζητάει.

Μη πάψετε τον πόλεμο, και μη λιγοκαρδήστε.

Συνάξτε τα μπουλούκια μου τ’ άξια μου παλικάρια.

Και πες τους αν μ’ αγαπάν, το γαίμα μου να πάρουν.

Και αν εμείς πεθάνωμε, εσείς που μέντε πίσω

Τη δύστυχη πατρίδα μας θα να την ξεσκλαβώστε»[1].

---

[1] Λαϊκό δημιούργημα των χρόνων του Φραγγίστα [μέσα 19^ου αιώνα].

πολιτικές επισημάνσεις

Η «Σύνδεση» δεν οδηγεί νομοτελειακά στην «Ένταξη», παρά μόνο υπό προϋποθέσεις. 

Στο διάστημα της δεκαπενταετούς Ελληνο-σκοπιανής διένεξης για την ονομασία της γείτονος, μικρής, ανομοιογενούς και εύθραυστης δημοκρατίας η Ελληνική πλευρά, παρόλες τις εσωτερικές [εν μέρει εύλογες] αντιδράσεις, έχει επιδείξει «ιώβεια» υπομονή και σύνεση, ενίοτε παρεξηγήσιμη, συνάδουσα όμως με τον φιλειρηνικό και μεγαλόψυχο χαρακτήρα της φιλοσοφίας που διέπει την πολιτική αυτή και το ανθρώπινο πρόσωπο της χώρας, από την οποία εκπηγάζουν οι υψηλές αξίες και τα πανανθρώπινα ιδεώδη. Καλό είναι, λοιπόν, οι γείτονες να γνωρίζουν πως ο φιλειρηνικός αυτός προσανατολισμός της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, καθόλα ιδεολογικός, δεν αντανακλά ίχνη ατολμίας ή αδυναμίας άλλης μορφής και ως εκπορευόμενο και μόνο από ιδεολογική βάση θα πρέπει να τον εκλαμβάνουν, εκμεταλλευόμενοι επ’ ωφελεία τους και επ’ ωφελεία της σταθερότητας και της ειρηνικής συνύπαρξης στην ευρύτερη περιοχή τη χείρα φιλίας που η Ελληνική πλευρά τείνει, ακόμα, προς το μέρος τους. Το απόσπασμα που ακολουθεί, από εργασία[1] του πρώην Υπουργού Γεωργίου Λ. Κοντογεώργη [δημοσιευμένη ήδη από το 1993] αποτελεί ένα ακόμα μήνυμα, προς κάθε κατεύθυνση, περί των κοινών Ελληνικών και Ευρωπαϊκών αξιών. 

Ι.Λ.

_______________________

 

 Οι … Συμφωνίες Συνδέσεως, …, αποτελούν μία μορφή προωθημένης και στενότερης εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητος[2] και των Βαλκανικών χωρών. Αποβλέπουν στη σύσφιξη των δεσμών και στη δημιουργία διαρκώς στενότερων σχέσεων, στον οικονομικό, χρηματοδοτικό, πολιτιστικό και πολιτικό τομέα, οι οποίες θα βοηθήσουν τις Βαλκανικές χώρες να εδραιώσουν τη μεταρρυθμιστική διαδικασία που άρχισαν και να μπορέσουν να συμμετάσχουν στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως. Προϋπόθεση αποτελεί η δέσμευση των συμβαλλομένων, με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα χωρών, να προχωρήσουν με ειρηνικά μέσα στις αλλαγές, οι οποίες θα οικοδομήσουν ένα πολιτικό και οικονομικό σύστημα βασιζόμενο στην τάξη, στο νόμο, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περιλαμβανομένων και των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες, στον πολιτικό πλουραλισμό και στο πολυκομματικό σύστημα, το οποίο συνεπάγεται ελεύθερες δημοκρατικές εκλογές καθώς και στη δημιουργία του νομοθετικού και οικονομικού πλαισίου απαραίτητου για τη δημιουργία και την ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Οι Συμφωνίες Συνδέσεως αποτελούν από μόνες τους ένα σκοπό. Δεν είναι μεταβατική φάση προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, αλλά αποτελούν ένα βήμα προς αυτήν και δεν αποκλείουν την προοπτική να ζητήσει η συνδεδεμένη χώρα, εν καιρώ, να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, εφ’ όσον θα συντρέχουν οι προϋποθέσεις, για τη δημιουργία των οποίων, άλλωστε, θα συμβάλλει η Συμφωνία Συνδέσεως. Η Ευρωπαϊκή Κοινότης με τις … Συμφωνίες Συνδέσεως εκφράζει την πολιτική βούληση να επωμισθεί τη συνυπευθυνότητα για τις εξελίξεις στις χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου και να τις βοηθήσει με όλα τα μέσα να αντιμετωπίσουν τη βαρειά κρίση την οποία διέρχονται ώστε να προσαρμοσθούν στις νέες συνθήκες. … Η κατευθυντήρια σκέψη της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, όπως εκφράζεται στην πολιτική της για τη διαμόρφωση των νέων σχέσεών της με τις βαλκανικές χώρες καθώς και στα μέτρα και στις πρακτικές ενέργειες με τις οποίες προωθεί την εφαρμογή της πολιτικής της, είναι απλή, σωστή, συνετή και δοκιμασμένη. Αποβλέπει στη δημιουργία ενός συστήματος σταθερότητος στηριζομένου στη συνεργασία των Βαλκανικών χωρών με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Εμπνέεται από τις ίδιες αρχές που οδήγησαν στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητος πριν από μισό αιώνα. Αρχές οι οποίες αποβλέπουν στην ανάπτυξη της οικονομικής συνεργασίας, με βάση το κοινό συμφέρον και στη δημιουργία στενής οικονομικής ενώσεως πάνω στην οποία θα στηριχθεί και θα αναπτυχθεί παράλληλα η πολιτική συνεργασία, θα παραμερισθούν οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και οι αναμετρήσεις και θα εδραιωθεί η ειρήνη, η μόνιμη οικονομική ανάπτυξη και ευημερία. Αρχές που εφαρμόσθηκαν με επιτυχία στη δημιουργία αλλά και με αποτελεσματικότητα στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητος. Πρέπει όμως να τονισθεί ότι η επιτυχία της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητος εξαρτάται από την πρόοδο την οποία οι Βαλκανικές χώρες θα πραγματοποιήσουν στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων που αναλαμβάνουν …… αν από την πλευρά των βαλκανικών χωρών επικρατήσει νέα νοοτροπία και ξεχαστούν παλαιές προκαταλήψεις, ξεπερασμένες από τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα και επιδειχθεί επίσης αίσθημα ευθύνης, τότε η Κοινοτική πολιτική, …, μπορεί να απαλλάξει τη Βαλκανική Χερσόνησο από τους ανταγωνισμούς, τις ξένες επεμβάσεις και τους πολέμους και να την μεταμορφώσει, ύστερα από πολλούς αιώνες σε μια περιοχή ειρηνικής συμβιώσεως και ευημερίας των κατοίκων της και συνεργασίας με τις άλλες χώρες.

______________________ 

[1] Γεωργίου Κοντογεώργη, «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η θέση των Βαλκανίων», Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1993.

[2] Ο Συγγραφέας χρησιμοποιεί τον όρο «Ευρωπαϊκή Κοινότης» αντί του καινοφανούς, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, «Ευρωπαϊκή Ένωση».

Ψυχολογία

Συγχωρέστε, μην κρατάτε κακίες[1] 

Όταν ακούμε κάποιες οικογένειες να μιλάνε για τους συγγενείς τους, ακούμε για κάποιους θείους και θείες που έχουν τεθεί εκτός οικογενειακού κύκλου. Ξεκίνησε πριν από χρόνια από κάποιο μικρό περιστατικό, αλλά κανείς δεν έδειξε διάθεση να υποχωρήσει και να κάνει μια προσπάθεια να τα ξαναβρούν. Με τον καιρό το χάσμα έγινε απέραντο και δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να βρεθεί ποτέ λύση. Θα υπέθετε κανείς πως οι συγγενείς εξ αίματος θα προσπαθούσαν να λύσουν τις διαφορές τους, αλλά συχνά κανείς δεν είναι διατεθειμένος να κάνει την πρώτη κίνηση. 

Στην δουλειά μου βλέπω την ίδια κατάσταση με πολλούς γονείς και τα παιδιά τους. Νευριάζουν και αγανακτούν ο ένας με τον άλλον μέχρι που η απόσταση που τους χωρίζει είναι όση και η απόσταση που χωρίζει το Βόρειο από το Νότιο πόλο. Είναι εύκολο να φτάσει μια σχέση σε αυτήν την κατάσταση. Είναι πολύ πιο δύσκολο να ξαναγίνει όπως ήταν. 

Ως ειρηνόφιλοι γονείς πρέπει να ξεφορτωθούμε τις μνησικακίες, να λύνουμε τις διαφορές και να φέρνουμε τα παιδιά μας πίσω, κοντά σε εμάς. Οι προσπάθειες για συμφιλίωση δεν θα γίνονται πάντα αποδεκτές, αλλά όταν το κλαδί ελιάς προσφέρεται με ειλικρίνεια, συνήθως το αρπάζουν. 

Πριν από καιρό ήμουν καλεσμένος σε μια εκπομπή στο ραδιόφωνο όπου τηλεφώνησε μια μητέρα για να αφηγηθεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Αυτή και το εξάχρονο παιδί της βρίσκονταν σε συνεχή πόλεμο, σε σημείο που είχε απελπιστεί για το τί απέγινε η σχέση τους. 

Είπε πως ένα βράδυ ο άντρας της έλειπε από το σπίτι, τα άλλα παιδιά είχανε πάει για ύπνο και αυτή και ο εξάχρονος γιος της βλέπανε τηλεόραση, καθισμένοι στις δύο άκρες του καναπέ. Αυτός μετακινήθηκε λιγάκι προς το μέρος της. Μετακινήθηκε κι αυτή προς το δικό του. Μετακινηθήκανε λίγο ακόμα. Το παιδί έγειρε στο χέρι της. Η μητέρα έτριψε την πλάτη του και τον κράτησε κοντά της. Με φωνή γεμάτη συναίσθημα τότε είπε: «τα πράγματα αλλάξανε εκείνο το βράδυ». 

Τα παιδιά δεν θέλουν να είναι σε πόλεμο με τους γονείς τους. Αφού μας έχουν εκνευρίσει μπορεί να μην απευθύνουν επίσημη απολογία αλλά μας γυροφέρνουν ελπίζοντας πως θα τους δώσουμε ένα κλαδί ελιάς. Να δίνετε γρήγορα τέλος στην εχθρότητα και να τα φέρνετε πάλι κοντά σας.  

_________________ 

[1] Από το βιβλίο «Τα Νήπια έγιναν Παιδιά» του Κρίστοφερ Γκρην (Dr Christopher Green), σελ. 65, Πλατύπους εκδοτική, 2005 

*επιλογή, επιμέλεια: Αγγελική Χρυσικοπούλου