Κυρήνεια 1974

Η Απόβασις[1]

Ιδιαίτερον ενδιαφέρον και εξόχως δραματικήν πλοκήν εμφανίζουν όσα διεδραματίσθησαν εις την περιοχήν της αποβάσεως, Πεντεμίλι (οδυνηρά ανάμνησις του βυζαντινού Εξαμιλίου), πέντε ακριβώς μίλια δυτικώς της Κυρηνείας. Πρόκειται διά μίαν γραφικήν ακτήν με «πλαζ» και ωραίας επαύλεις. … Ούτε οι πρωταγωνισταί των εκεί συγκρούσεων δεν θα αντελήφθησαν, ίσως, τόσον εναργώς την πραγματικότητα, από τους ευρεθέντας επί της ακτής. Και αυτοί, βεβαίως, δεν ήσαν μόνον οι αποβιβαζόμενοι Τούρκοι στρατιώται, αλλά και μερικαί δεκάδες Ελλήνων, οι οποίοι παρεθέριζον εκεί και συνελήφθησαν υπό των εισβολέων. Αι μαρτυρίαι των είναι συγκλονιστικαί και αποκαλυπτικαί των εξελίξεων από της αυγής της 20 Ιουλίου μέχρι του απογεύματος της 23 του ιδίου μηνός. … Ο Κωσταντίνος Παπαέλληνας[2] αφηγείται:

«Στις 4.45 πμ εξύπνησα από ένα δυνατό τράνταγμα. Όταν εβγήκα έξω, είδα τεράστιες στήλες καπνού από την πλευρά της Κυρήνειας. Ένα αεροπλάνο πολυβόλησε τιν δρόμο μπροστά στο σπίτι μου. Τρέξαμε κι είδαμε ένα ημιφορτηγό «φολξβάγκεν» κτυπημένο έξω από τον δρόμο. Ο οδηγός του ξεψύχησε μόλις ανοίξαμε την πόρτα.

Στην θάλασσα δεν φαινόταν τίποτε, παρά το ότι προσπάθησα με κυάλια να διακρίνω κινήσεις. Σε λίγο ήλθε λαχανιασμένος στο σπίτι μου ένας Έλλην αξιωματικός και εζήτησε να χρησιμοποιήση το τηλέφωνό μου. Στις 5.15 πμ επτά τουρκικά αεροπλάνα επέταξαν ξυστά από τον Πενταδάκτυλο προς την περιοχή της Λευκωσίας, όπου βέβαια δεν ήταν δυνατόν να διακρίνω τί γινόταν. Μου έκαμεν, όμως, εντύπωσιν το ότι ούτε ένας πυροβολισμός δεν ερρίφθη από δικούς μας κατά των αεροπλάνων αυτών …»

Ο εκ Κυρηνείας δικηγόρος, Γεώργιος Κάιζερ, απολυθείς υπό των Τούρκων μετά τετράμηνον σκληράν δοκιμασίαν, αφηγείται ως ακολούθως τα της τουρκικής εισβολής:

«Από νωρίς το πρωΐ, τα τουρκικά πολεμικά πλοία εθεάθησαν κατά μήκος της ακτής της Κυρηνείας, και γύρω στις 5 εξεδηλώθη η επίθεσις από θαλάσσης και αέρος. Κατά την ώρα της εκδηλώσεως της τουρκικής ενεργείας, ευρισκόμουν στο διοικητήριον του 251 Τάγματος Πεζικού, μαζί με αξιωματικούς και άλλους εφέδρους. Το στρατόπεδον αποτελούσε στόχον του ναυτικού και της αεροπορίας των Τούρκων. Ήμεθα τυχεροί διότι δεν εκτυπήθη η αποθήκη του οπλισμού και των πυρομαχικών, που απείχε μόνο 30 μέτρα από το διοικητήριον. Στον ενδιάμεσο χώρο διοικητηρίου και αποθήκης έπεσε μια βόμβα, η οποία, όμως, δεν εξερράγη».

Η πρώτη αποβατική λέμβος έφθασεν εις την ακτήν μόνο περί την 7.15΄ πρωινήν, εξ αυτής δε απεβιβάσθησαν 62 στρατιώται και εξεφορτώθη εις τεραστίων διαστάσεων εκσκαφεύς. Τα διαδραματιζόμενα παρηκολούθουν έντρομοι, όπισθεν των κλειστών παραθύρων των, οι Έλληνες περίοικοι, οι οποόι είχον αφυπνισθή από τον ορυμαγδόν των εκρήξεων και τους φονικούς πολυβολισμούς των αεροπλάνων. Ο Κ. Παπαέλληνας αφηγείται σχετικώς:

«Μέχρι της 9ης πρωϊνής εμέτρησα 50 αφίξεις αποβατικών και υπολογίζω να απεβιβάσθησαν 3.000 περίπου στρατιώται. Όσα διεδραματίζοντο κάτω από το σπίτι μου, τα παρακολουθούσα, φυσικά, με γυμνόν οφθαλμόν, ενώ όσα εγίνοντο εις την θάλασσαν τα έβλεπα με τα κυάλια».

«Εις τας 9.30΄ περίπου το πρωΐ, ακούσαμε άγριες φωνές έξω από το σπίτι μας. Σε λίγο εμπήκαν από παντού άγριοι στρατιώται. Έμοιαζαν σαν υπνωτισμένοι, σαν αφιονισμένοι, με τις κόρες των ματιών σχεδόν χαμένες κάτω από τα βλέφαρα και το ασπράδι να φεγγίζη παράξενα. «Τισσαρί!», δηλαδή «έξω», μας εφώναξαν, ενώ μας έσπρωχναν με τους υποκοπάνους των όπλων. Ένας Τούρκος ήλθε κοντά μου και προτείνοντας το όπλο του μου είπε άγρια με τα σπασμένα αγγλικά του: «Κιλλ γιου»! («Θα σε σκοτώσω!»). Την ίδια στιγμή στην αυλή μου, έφθασε τρέχοντας ένας Τούρκος αξιωματικός και με ρώτησε ασθμαίνοντας: «Ντώυτσλαντ;» Απάντησα «ναι», ότι δηλαδή γνωρίζω γερμανικά. Αφού με ρώτησε τί κάνουμε εκεί και είπα ότι είναι το σπίτι μας, με ρώτησε πάλι γιατί μιλώ γερμανικά. Του απάντησα: «Μα, για τον ίδιο λόγο που μιλάς και συ». Τότε εκείνος μου είπε ότι ο ίδιος μιλούσε γερμανικά επειδή εργάσθηκε στην Γερμανία. «Κι’ εγώ – του απάντησα – τα μιλώ επειδή ο πάππος μου ήταν Γερμανός» – πράγμα που δεν είναι βεβαίως αληθές. «Τότε γιατί δεν μου λες ότι είσαι Γερμανός;» ρώτησε με ικανοποίησι ο Τούρκος. «Γιατί τώρα είμαι Έλληνας», απάντησα. Τότε εξαγριώθηκε και μου λέει: «Έλληνας; Τότε εγώ κιλλ γιου, γιατί εσείς τόσα χρόνια σκοτώνετε τους Τούρκους».
…
«Μας ωδήγησαν, εμένα, την οικογένειά μου και τους Άγγλους φιλοξενούμενους μας, κοντά στον κύριο δρόμο. Ο γείτονάς μου Μίκης, εκάθητο στην άκρη του δρόμου και όταν μας είδε μου είπε: «Κώστα, θα μας σκοτώσουν. Κοίταξε πώς σκότωσαν τους γείτονές μας» Πράγματι είδα ότι στα σκαλοπάτια τού απέναντι σπιτιού υπήρχαν σκοτωμάνοι δύο γνωστοί μας. Τον παρηγόρησα και του είπα να είναι ψύχραιμος. «Ας μας σκοτώσουν, αλλά τουλάχιστον δεν πρέπει να φανή ότι εκπλιπαρούμε αυτά τα σκυλιά», του είπα».

[1] Διονυσίου Καρδιανού, «ο Αττίλας πλήττει την Κύπρον»,σελ. 59 επ., εκδόσεις Γ. Λαδιά, Αθήναι 1976.
[2] Κωνσταντίνος Παπαέλληνας: έμπορος, του οποίου η εξοχική κατοικία απέχει μόλις 200 μέτρα από της ακτής όπου απεβιβάσθησαν οι Τούρκοι.

Ψυχολογία

Η «ανατομία» της παιδικής ψυχής[1]

Το κλειδί για μια καλή σχέση, είτε αυτή είναι ανάμεσα σε δύο ενήλικες είτε μεταξύ γονιού και παιδιού, είναι να φέρεσαι στο άλλο άτομο όπως θα ήθελες να σου φέρεται.

Τα παιδιά δεν χρειάζονται «ποιοτικό χρόνο», χρειάζονται ένα γονιό που θα είναι διαθέσιμος να καθίσει, να ακούσει, να κάνει πράγματα μαζί και να θαυμάσει αυτά που θα δει.

Δεν τα πάω καλά με τους άκαμπτους ανθρώπους που επιμένουν όλα να γίνονται με βάση τους κανονισμούς. Κολλάνε στο γράμμα του νόμου, δεν μπορούν να συμβιβαστούν και δεν υποχωρούν καθόλου, ποτέ. … Αλλά μια επιτυχημένη σχέση δεν πρόκειται να λειτουργήσει χωρίς συμβιβασμούς. Οι γονείς πρέπει να προσαρμόζουν τους κανόνες ώστε να ταιριάζουν στην κάθε ξεχωριστή περίπτωση: τα παιδιά κοιμούνται στα δικά τους κρεβάτια, αλλά κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας μπορούν να κοιμηθούν όλα μαζί, τα παιδιά πρέπει να μαζεύουν τα πιάτα του δείπνου, αλλά απόψε έχουν τόσο πολύ διάβασμα που μπορούμε να τα απαλλάξουμε. Συμπέρασμα: Οι κανόνες και η σταθερότητα είναι σημαντικοί για τα παιδιά, αλλά πρέπει να υπάρχει περιθώριο για ελαστικότητα και συμβιβασμό.

Ένα παιδί δύο χρονών δεν μπορεί να κάνει επιλογές αλλά ένα παιδί σχολικής ηλικίας χρειάζεται κάποια ελευθερία να αποφασίζει για τη μοίρα του. Οι εξουσιαστικοί γονείς κάνουν δυστυχισμένα παιδιά που δεν μπορούν να πάρουν μια απόφαση.

Αν θέλετε τα παιδιά συνεργάσιμα πείτε τους τί θέλετε να κάνουν, ενθαρρύνετε τις ενέργειές τους, παρακολουθήστε τα αποτελέσματα, και μετά αφήστε τα ήσυχα. … Τα παιδιά κλείνουν το διακόπτη και κουφαίνονται όταν οι γονείς γκρινιάζουν.

Τα παιδιά συχνά αντιμετωπίζουν την εξής συμπεριφορά από τους γονείς τους: Στρώνουν το τραπέζι με περισσή προσοχή: «Έβαλες τα μαχαίρια και τα πιρούνια ανάποδα». Πλένουν τα πιάτα: «Εδώ έχει μείνει αυγό». Σκουπίζουν το καθιστικό: «Σου ξέφυγε ένα σημείο». Όταν οι άνθρωποι εργάζονται σκληρά και οι άλλοι προσέχουν μόνο τα λάθη τους και όχι την προσπάθειά τους, αυτός είναι ένας σίγουρος τρόπος να τους αποθαρρύνουν και να τους απογοητεύουν.

Παιδιά Πέντε έως Οχτώ χρονών: Αυτά τα μικρά ανθρωπάκια διατηρούν αρκετή από την αναλλοίωτη αθωότητα της προσχολικής ηλικίας. Παραμένουν κοντά, υπερβολικά εξαρτώμενα από τη μαμά και τον μπαμπά. Είναι τρυφερά, δεν είναι πολύπλοκα και θέλουν να σας ευχαριστούν. Χοροπηδάνε, είναι ζωηρά και πιστεύουν σε φαντάσματα και τέρατα.

Παιδιά Οχτώ έως Δώδεκα χρονών: Στην ηλικία των οχτώ τα παιδιά πατάνε στο πρώτο σκαλί της σκάλας που οδηγεί στην ενηλικίωση. Η εξάρτηση από τη μαμά και τον μπαμπά αρχίζει να αποδυναμώνεται. Ολοένα και πιο πολύ επηρεάζονται από τους δασκάλους, τους φίλους, τα μέσα ενημέρωσης και το περιβάλλον τους και αρχίζουν να αμφισβητούν τις αξίες και τη σοφία των γονιών τους. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας συγκρίνουν την εμφάνισή τους, την επίδοσή τους στο σχολείο, την κοινωνική αποδοχή και τις ικανότητές τους στα αθλήματα, και ανησυχούν όταν πιστεύουν πως υστερούν. Τα χοροπηδητά και οι αγκαλιές γίνονται σπάνια, και τώρα μόνο τα μωρά πιστεύουν σε τέρατα. … Χάνουν επίσης αυτήν την υπέροχη ειλικρίνεια που έχουν τα μικρά παιδιά και αρχίζουν να είναι πιο μυστικοπαθή.

[1] Δρ Κρίστοφερ Γκρην, «Τα νήπια έγιναν Παιδιά», επιστημονική επιμέλεια Δρ Ν. Προδρόμου MD, σε μετάφραση Έλενας Γεωργιάδου, σ. 10 επ., Πλατύπους εκδοτική 2005

από τη σύγχρονη ιστορία

Ο Σωτήρας της Λευκωσίας[1]

Ο Δημήτρης Αλευρομάγειρος είχε υπηρετήσει στην Κύπρο το 1964. Σαν υπολοχαγός είχε πάρει μέρος στις επιχειρήσεις της Μανσούρας και των Κοκκίνων. Είχε γευτεί τότε για πρώτη φορά την Τουρκική θηριωδία και γνώριζε «από πρώτο χέρι» τί σημαίνει Τούρκος στρατιώτης. Γι’ αυτό μόλις ανέλαβε τη διοίκηση του 336 Τάγματος και του ανατέθηκε στις 22Ιουλίου 1974 η επιτήρηση του προαστίου Αγίου Παύλου, άρχισε να το οργανώνει αμυντικά, γιατί η οργάνωση ήταν ανύπαρκτη. Ο ίδιος είχε εγκαταστήσει το σταθμό διοικήσεως σχεδόν στη γραμμή επαφής. Οι απανωτές επιθέσεις των Τούρκων ανακόπτονταν μπροστά στη σθεναρή αντίσταση των γενναίων του Αλευρομάγειρου. Σαν διοικητής τάγματος δεν δίστασε να ηγηθεί διμοιρίας για να καταλάβει ύψωμα στρατηγικής σημασίας, αψηφώντας τα εχθρικά πολυβόλα που «γάζωναν» την περιοχή.

Η ΕΛΔΥΚ από τη μια και το 336 Τάγμα του Αλευρομάγειρου από την άλλη κράτησαν τη Λευκωσία, όταν η πόλη ήταν ερημωμένη. Οι περισσότεροι κάτοικοί της την είχαν εγκαταλείψει και πλείονες περιοχές της, ιδιαίτερα ακριτικές φλέγονταν από τις βόμβες των τουρκικών αεροπλάνων και των πυροβόλων του εχθρού. Και το Επιτελείο της Εθνικής Φρουράς και η Αστυνομία και η Πυροσβεστική, και αυτή ακόμα η Κυβέρνηση, είχαν εγκαταλείψει την πρωτεύουσα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει στο βιβλίο του «ο Αττίλας Πλήττει την Κύπρο», ο Σπύρος Παπαγεωργίου, όλοι ανέμεναν από στιγμή σε στιγμή την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους. Το γεγονός τούτο ανάγγειλε σε κατάσταση αλλοφροσύνης ανώτατος υπάλληλος του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών. Ο υπάλληλος αυτός εμφανίστηκε στους ξένους δημοσιογράφους που ανέμεναν να ενημερωθούν για την κατάσταση, κραυγάζοντας: «Τί περιμένετε; Ποια ενημέρωση περιμένετε; Η Λευκωσία θα καταληφθεί σε λίγο από τον τουρκικό στρατό. Ο Πρόεδρος και τα μέλη της Κυβέρνησης βρίσκονται εκτός Λευκωσίας. Φευγουμε τώρα κι εμείς».

Και έφυγαν όλοι οι επίσημοι, όλες οι αρχές. Δεν έφυγαν όμως οι γενναίοι της ΕΛΔΥΚ, οι γενναίοι του Αλευρομάγειρου και οι άλλοι … που υπεράσπιζαν τις ακριτικές ενορίες της εντός των τειχών Λευκωσίας, του Καϊμοκλιού, της Ομορφίτας και του Τράχωνα. Έμειναν εκεί και πολέμησαν. Αρκετοί έπεσαν στο πεδίο της τιμής. Άλλοι έζησαν και περπατούν σήμερα με ψηλά το μέτωπο γιατί εκτέλεσαν με συνέπεια και λεβεντιά το καθήκον τους για την Πατρίδα. Πολέμησαν και κράτησαν τους Τούρκους στις επικές, σκληρές, λυσσαλέες μάχες της 16ης Αυγούστου. Επέζησαν της κόλασης εκείνης των πυρών του Αττίλα. Αρνήθηκαν να υπακούσουν σε διαταγή ανωτέρων να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους «γιατί κάθε αντίσταση εσήμαινε αυτοκτονία». Έμειναν εκεί με επικεφαλής τον εμψυχωτή και ηγήτορά τους Αλευρομάγειρο … Σε ημερήσια διαταγή του στις 23 Αυγούστου, όταν εκόπασαν τα πυρά του πολέμου, τόνιζε τα εξής:

«Με τη βοήθεια της Υπερμάχου Στρατηγού Παναγίας Παρθένου Μαρίας, με τας ευχάς της φιλτάτης Μητρός Πατρίδος, την συμπαράσταση του Κυπριακού λαού, αλλά και συσσώμου του παγκοσμίου φιλελευθέρου κόσμου, επετελέσαμε ηρωϊκόν άθλον διατηρήσεως ανεπάφων των θέσεών μας.
…
Αι σκιαί των νέων αθανάτων νεκρών μας αγαλλιούν από εκεί που ευρίσκονται εις το πάνθεον των αθανάτων διότι η θυσία των δεν εγένετο επί ματαίω. Κλίνομεν ευλαβώς το γόνυ ενώπιον των νεοσκαμμένων τάφων των και δίδομεν προς αυτούς την ιεράν υπόσχεσιν της συνεχίσεως του αγώνος μας μέχρι της τελικής νίκης …»

[1] του Χ. Χαραλαμπίδη, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Σημερινή» της Λευκωσίας στις 23 Ιουλίου 1990.

προσωπικά δεδομένα

αυτοδιάθεση των πληροφοριών[1]

Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών, το οποίο συνίσταται στην εξουσία του ατόμου να αποφασίζει αυτόνομα σχετικά με τη δημοσιοποίηση και τη χρήση των προσωπικών πληροφοριών που το αφορούν, δεν σημαίνει την απόλυτη και απεριόριστη κυριαρχία του ατόμου στα προσωπικά του στοιχεία. Οι πληροφορίες, ακόμη και όταν αναφέρονται σ’ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αποτελούν μια απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία δεν είναι δυνατόν να ενταχθεί αποκλειστικά και μόνο στο συγκεκριμένο άτομο, στο οποίο αναφέρονται, οι πληροφορίες. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών έχει ως σκοπό να εμποδίσει τη συλλογή και την επεξεργασία των πληροφοριών χωρίς προηγούμενη συναίνεση του ατόμου και να διασφαλίσει τη δυνατότητα δράσης και συμμετοχής του πολίτη, ώστε να καταστεί δυνατή η επικοινωνία που θεωρείται βασικό στοιχείο μιας ελεύθερης και δημοκρατικής κοινωνίας. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται η θεσμοποίηση της μη επικοινωνίας με την επίκληση κυριαρχικών δικαιωμάτων του ατόμου στο πληροφοριακό υλικό.

Στο πλαίσιο της σύγχρονης πληροφοριακής τεχνολογίας η διασφάλιση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών επιτυγχάνεται σε συνδυασμό με τη διαπίστωση, ότι οι πληροφορίες ενόψει των δυνατοτήτων της ηλεκτρονικής επεξεργασίας, αποδεσμεύονται και ανεξαρτητοποιούνται από τον αρχικό σκοπό για τον οποίο έχουν συλλέγει και συνεπώς τα προσωπικά δεδομένα δεν μπορούν να θεωρηθούν ασήμαντα ή μη ευαίσθητα, αφού ένα καθεαυτό στοιχείο είναι δυνατόν να αποκτήσει διαφορετική αξία και να πάψει ενδεχομένως να είναι ασήμαντο, ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί.
…
Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών είναι δυνατόν να περιορισθεί μόνο για λόγους υπέρτερου γενικού συμφέροντος. … Επιπλέον, η συλλογή και η επεξεργασία των πληροφοριών πρέπει να προβλέπεται ρητά …Δεν συμβιβάζεται με το σύνταγμα η αποθήκευση πληροφοριών για την επιδίωξη μη συγκεκριμένων σκοπών, δηλαδή απαγορεύεται τόσο η σώρευση πληροφοριών για την αντιμετώπιση μελλοντικών αναγκών (Datensammlung auf Vorrat), όσο και η συγκέντρωση πληροφοριών, που δεν θεωρούνται πρόσφορες για την επίτευξη του ειδικά καθορισμένου σκοπού. Η άντληση και η επεξεργασία των πληροφοριών είναι συνταγματικά προβληματική, όταν δεν συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, ανεξάρτητα αν τα μέτρα που λαμβάνει το κράτος σχετικά με τη συλλογή των πληροφοριών έχουν ως σκοπό την προστασία των γενικών συμφερόντων.

[1] Αποστόλη Γέροντα, «Πληροφορική και Δίκαιο», σ. 251-252, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήναι – Κομοτηνή 1991.

αποφθεγματική ηθική

περί αποφθεγμάτων[1]

Τα γνωμικά ανήκουν στις αρχαιότερες και μονιμώτερες εκδηλώσεις του ηθικού βίου των λαών. Ηθικές αντιλήψεις, θρησκευτικές δοξασίες και επιστημονικές γνώσεις, διατυπωμένες με τρόπο επιγραμματικό, έχουν αποβεί κανόνες ζωής όχι μόνο μεγάλων κοινωνικών ομάδων, αλλά και ολόκληρων λαών. Η διαχρονική χρήση τέτοιων κανόναν ζωής μαρτυρεί ως ένα βαθμό και το χαρακτήρα των λαών αυτών.

Ο Δυτικο-ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται βασικά επάνω στα ηθικά αγωνίσματα των Ελλήνων και των Ρωμαίων, όπως αυτά τεκμηριώθηκαν μέσα στους λόγους και στα έργα τους.

«Δεν υπάρχει πια κανένας λόγος, που να μην έχει λεχθεί στο παρελθόν»

Έτσι έγραφε ο Ρωμαίος κωμωδιογράφος Τερέντιος, του οποίου τα έργα, στηριζόμενα στον Έλληνα κωμωδιογράφο Μένανδρο, ξεχειλίζουν από θησαυρούς ζωντανής πείρας. Όποιος καταπιάνεται με τις πολύπτυχες συλλογές παραθεμάτων, που προέρχονται από κύκλους διάφορων πολιτισμών, θα διαπιστώσει τον τρόπο, με τον οποίο γνωμικά, που τείνουν να είναι διδακτικά, παρουσιάζουν διαρκώς καινούργιες γλωσσικές και εποπτικές αποχρώσεις, και με ποιόν τρόπο όλα αυτά τελικά, συνδεόμενα με τη λαϊκή σοφία του προφορικού λόγου και με τη σοφία των λογοτεχνημάτων, σχηματίζουν ένα είδος φιλοσοφίας της Ζωής, μια καθοδήγηση προς τη σωστή πράξη και προς το σωστό λόγο. Η σοφία αυτή στα κεντρικά της σημεία παραμένει πάντοτε η ίδια.

Τα φιλοσοφικά – ηθικολογικά αποφθέγματα και οι λογοπαικτικές εκφράσεις, που προέρχονται από έργα της Αρχαίας Γραμματείας, αποτελούν συνολικά μια γραμματειακή κληρονομιά από εμπειρίες, τις οποίες είχαν οι παλαιότερες γενιές. Η κληρονομιά αυτή, εξαιτίας του ανθρωπιστικού της περιεχομένου, αξίζει να διατηρείται … Είναι πολύ γοητευτικό να βλέπουμε με ποιόν τρόπο η Ελληνική Ηθική Φιλοσοφία, την οποία οι Ρωμαίοι είτε την παρέλαβαν αυτούσια είτε την μετέτρεψαν, χύθηκε άφθονα, ιδιαίτερα μέσω της Λατινικής γλώσσας, μέσα στο σύνολο της ευρωπαϊκής γραμματείας, και συνεχίζει να επιζεί ακόμα μέσα στην περιουσία της σημερινής Γερμανικής γλώσσας.
…
Σε ορισμένες περιπτώσεις, το ένα γνωμικό αναιρεί το άλλο ή βρίσκεται σε αντίθεση μ’ εκείνο. Αυτό οφείλεται στο ότι … οι κανόνες της ζωής συνδέονται πάντοτε με συγκεκριμένες καταστάσεις ή αποδίδουν γενικά χαρακτηριστικά σε επιμέρους ορισμένες διαπιστώσεις. Ανάλογα … συνδέθηκαν στην ανθρώπινη συνείδηση αντιφατικά αποφθέγματα, που αναφέρονται στις αρετές και τις ανοησίες του ανθρώπου. Ούτως ή Άλλως η ίδια η ζωή είναι αντιφατική.

Ποιόν σκοπό, λοιπόν εξυπηρετούν όλα τούτα τα σοφά λόγια; Ο Επίκτητος δίνει την απάντηση:

«Ου γαρ λογάριά εστι τα λέιποντα νυν, αλλά γέμει τα βιβλία των Στωικών λογαρίων. Τί ουν το λείπόν έστι; Ο χρησόμενος, ο έργω μαρτυρήσων τοις λόγοις».

Δηλαδή, «δεν είναι τα γνωμικά, αυτό που λείπει τώρα. Τα βιβλία είναι γεμάτα από σύντομα αποφθέγματα των Στωικών. Τί λείπει επομένως; Εκείνος, που με την πράξη θα επιβεβαιώσει τα λόγια»

Ο Αριστοτέλης έγραφε: «το ειθισμένον ώσπερ πεφυκός ήδη γίγνεται». Το νόημα αυτό απέδωσε πολύ αργότερα ο Κικέρων με τη φράση “consuetude est altera natura”, με την οποία διαδόθηκε παντού η γνώμη του Αριστοτέλη.

Η φράση του Πλάτωνα «η αρχή ήμισυ παντός» (Νόμοι VI, 753 E), δίνεται στον γερμανό αναγνώστη με τη διατύπωση του Ορατίου “dimidium facti, qui coepit, habet”, η οποία βρίσκεται πλησιέστερα προς την παροιμία “Frisch gewagt, ist halb gewonnen”.

[1] Ελισάβετ Σούμαν, «Γνωμικά Ελλήνων και Ρωμαίων», σε μετάφραση Δημοσθένη Γεωργοβασίλη, εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα.

πολιτική ποίηση

Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μΧ[1]

Στην οδό Αιγύπτου – πρώτη πάροδος δεξιά –
Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών
Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως
Και τα παιδάκια δε μπορούνε πια να παίξουνε από τα τόσα τροχοφόρα που περνούνε
Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσαν, ο καιρός εκείνος πέρασε που ξέρατε
Τώρα πια δε γελούν, δεν ψιθυρίζουν μυστικά, δεν εμπιστεύονται,
Όσοι επιζήσαν, εννοείται, γιατί ήρθανε βαριές αρρώστιες από τότε
Πλημμύρες, καταποντισμοί, σεισμοί, θωρακισμένοι στρατιώτες
Θυμούνται τα λόγια του πατέρα: εσύ θα γνωρίσεις καλύτερες μέρες
Δεν έχει σημασία τελικά αν δεν τις γνώρισαν, λέγανε το μάθημα οι ίδιοι στα παιδιά τους
Ελπίζοντας πάντοτε πως κάποτε θα σταματήσει η αλυσίδα
Ίσως στα παιδιά των παιδιών τους ή στα παιδιά των παιδιών τους.
Προς το παρόν, στον παλιό δρόμο που λέγαμε,
υψώνεται η Τράπεζα Συναλλαγών
– εγώ συναλλάσσομαι, εσύ συναλλάσσεσαι, αυτός συναλλάσσεται –
Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως
– εμείς μεταναστεύουμε, εσείς μεταναστεύετε, αυτοί μεταναστεύουν –
Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει,
έλεγε ο Ποιητής
Η Ελλάδα με τα ωραία νησιά, τα ωραία γραφεία, τις ωραίες εκκλησίες
Η Ελλάς των Ελλήνων[2].

Μανόλη Αναγνωστάκη (ο στόχος)[3]

[1] Από τα Θέματα Διδακτικής Μεθοδολογίας, τ. Α΄ «η Διδασκαλία του Ποιήματος», του Γεωργίου Ι. Σπανού, σ.43 επ., Αθήνα 1995.
[2] «Η Ελλάς των Ελλήνων» αποτελεί μέρος του συνθήματος της δικτατορίας, που μαζί με το Φοίνικα υπήρξαν τα εμβλήματα τα δηλωτικά του ψευτο-ιδεολογικού προσανατολισμού της. Στην περίπτωση αυτή ο τελευταίος στίχος πρέπει να ιδωθεί στη συνάφειά του με το μ.Χ. του τίτλου, οπότε έχομε την αρχή και στο τέλος του ποιήματος στην υπηρεσία, που εξέφρασε το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Πρόκειται για θαυμάσιο ποιητικό εύρημα που επιτρέπει να αισθανόμαστε ότι σε όλη την ανάγνωση του ποιήματος λανθάνει ως επένδυση του ακροάματος το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», το οποίο σχηματίζοντας κύκλο ανοίγει και κλείνει το ποίημα δηλώνοντας πως σημαίνοντα και σημαινόμενα κινούνται από το σύνθημα και το υπηρετούν: έτσι μαρτυρείται η υποκρισία που είχε την ευκαιρία να καταγγείλει απορώντας ένα χρόνο πριν ο Γιώργος Σεφέρης με το στιχούργημα:
Από βλακεία
Ελλάς. πυρ! Ελλήνων, πυρ! Χριστιανών, πυρ!
Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε
Αθήνα Καλοκαίρι – Princeton NJ
Χριστούγεννα 1968.
[3] Αναγνωστάκης Μ., Τα ποιήματα, εκδ. Πλειάς, 3η έκδ., Αθήνα 1975, σ. 144.

πολιτική φιλοσοφία

Εθνικισμός πέρα από τα έθνη[1]

Σήμερα, η εθνική ταυτότητα αντιπροσωπεύει την κύρια μορφή συλλογικής ταύτισης. Όποια και αν είναι τα ατομικά μας αισθήματα αυτή αποτελεί το κυρίαρχο κριτήριο των πολιτισμών και των ταυτοτήτων, τη μοναδική αρχή διακυβέρνησης και την κύρια εστία της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Η έλξη που ασκούν το έθνος και ο εθνικισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Καμιά περιοχή του κόσμου δεν είναι απαλλαγμένη από τις εθνοτικές διαμαρτυρίες και τις εθνικιστικές εξεγέρσεις. Είτε εξυμνούνται είτε στηλιτεύονται, ούτε το έθνος φαίνεται να ξεπερνιέται ούτε ο εθνικισμός να χάνει έστω και μέρος της εκρηκτικής λαϊκής του δύναμης και της σημασίας του.

Αυτή η κατάσταση των πραγμάτων δεν είναι καθόλου τυχαία ή πρόσφατη. Έχει τις ρίζες της σε εθνοτικούς δεσμούς και αισθήματα που είναι πολύ προγενέστερα από τη γέννηση του σύγχρονου κόσμου αλλά αναζωογονήθηκαν, αναπάντεχα και δυναμικά, από τα νεωτερικά γραφειοκρατικά συστήματα, τις καπιταλιστικές ταξικές δομές και τον – ευρέως διαδεδομένο σε μια εποχή εκκοσμίκευσης – πόθο για απόκτηση της αθανασίας και της αξιοπρέπειας δια μέσου μιας κοινής ιστορίας και ενός κοινού πεπρωμένου με την εκ νέου ανακάλυψη του εθνοτικού παρελθόντος αλλά και με την υπόσχεση για συλλογική επιστροφή σε μια πρότερη χρυσή εποχή, η εθνική ταυτότητα και εθνικισμός κατάφεραν να ξεσηκώσουν και να εμπνεύσουν εθνοτικές κοινότητες και πληθυσμούς από κάθε τάξη, περιοχή, φύλο και θρησκεία ώστε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους ως «έθνη», δηλαδή ως εδαφικές κοινότητες αποτελούμενες από πολιτισμικά και ιστορικά συγγενείς πολίτες μέσα σε ένα κόσμο από ελεύθερα και ίσα μεταξύ τους έθνη. Πρόκειται για μια ταυτότητα και για μια δύναμη με την οποία αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν ακόμα και τα πλέον ισχυρά κράτη και η οποία διαμόρφωσε και πιθανόν να συνεχίσει να διαμορφώνει τον κόσμο μας στο προβλέψιμο μέλλον.

Για πολλούς πρόκειται για ένα ζοφερό συμπέρασμα. Υπονοεί πως δεν υπάρχει διέξοδος από τον κόσμο του εθνικισμού, καμιά πιθανότητα για υπέρβαση του έθνους και ξεπέρασμα των βίαιων συγκρούσεων που υποκινεί ο εθνικισμός. Οι συγκρούσεις μεταξύ των εθνών – κρατών ή μεταξύ των κρατών και των εθνοτικών κοινοτήτων που τα αποτελούν φαίνεται πως θα συνεχιστούν, ίσως μάλιστα να πολλαπλασιαστούν, κινητοποιώντας στο μέλλον και εθνοτικές κοινότητες ή κατηγορίες που σήμερα είναι ανενεργές. Από την οπτική γωνία της παγκόσμιας ασφάλειας και της παγκοσμιοποίησης της κουλτούρας αυτό το συμπέρασμα δεν προσφέρει καμιά διαφυγή από το αδιέξοδο της ενδημικής διχόνοιας, της καχυποψίας και των πολέμων.

Είναι δικαιολογημένο όμως να καταλήξουμε σε μια τόσο σκληρή και απόλυτη ετυμηγορία; Μήπως άραγε οι προηγούμενες επισημάνσεις μας σχετικά με τη σημασία των νέων παγκόσμιων δυνάμεων δείχνουν προς μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση; Τόσο αρνητική ήταν η παρουσίαση των ομοσπονδιακών συστημάτων που εφάρμοσαν πρόσφατα ορισμένα κράτη και του ευρωπαϊκού προγράμματος; Αν πρέπει να απορρίψουμε τα πιο παράτολμα όνειρα των υποστηρικτών του κοσμοπολιτισμού, αν μια παγκόσμια κουλτούρα δίχως μνήμη στερείται πειστικότητας, μήπως ωστόσο απομένουν κάποιες συγκρατημένες προσδοκίες για μια σταδιακή αναμόρφωση των συλλογικών ταυτοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο; Νομίζω πως τέτοιου είδους, πιο συγκρατημένες ελπίδες διαθέτουν κάποια βάση, περισσότερο στη σφαίρα της κουλτούρας και λιγότερο της πολιτικής, έστω και αν ακολουθούν κάπως παράδοξους δρόμους.

[1] Άντονι Δ. Σμιθ, «Εθνική Ταυτότητα», σ. 240-242, εκδόσεις Οδυσσέας