Ο Στράβων, οι βυζαντινοί λόγιοι και οι μεγάλες ανακαλύψεις[1]
Ο Πλήθων ήταν αυτός που συνέστησε την μελέτη του Στράβωνα ως συμπλήρωμα των γεωγραφικών γνώσεων που υπήρχαν ήδη από τον Πτολεμαίο. Επιπλέον, συνάντησε στην Φλωρεντία τον Πάολο Νταλ πότσο Τοσκανέλι (1397-1482), ο οποίος αργότερα είχε επικοινωνία, ίσως έμμεση, με τον Χριστόφορο Κολόμβο. Ο Κολόμβος, όπως πιστοποιείται από τη βιογραφία του που έγραψε ο γιος του, επηρεάστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από δύο κείμενα του Στράβωνα. Αποδεικτικό στοιχείο αποτελεί το αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο Πλήθων σταχυολόγησε κάποια αποσπάσματα του Στράβωνα κι έγραψε μια σύντομη πραγματεία πάνω στα λάθη που ανακάλυψε σ’ αυτόν. Παρόλο που ο Αουρίσπα και ο Φίλελφος είχαν φέρει στην Ιταλία αντίγραφα του Στράβωνα, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Γεωγραφία άσκησε κάποια επίδραση πριν από την ημερομηνία της Συνόδου της Φλωρεντίας, ενώ αργότερα τέθηκε σε κυκλοφορία η λατινική μετάφραση του Γκουαρίνο, που συμπληρώθηκε το 1458. Ο Πλήθων θα μοιραζόταν επομένως την διάκριση με τον Γκουαρίνο ότι προσέφεραν στον Κολόμβο τις αναγκαίες πληροφορίες για το εγχείρημά του[2].
Από τα δύο υπό συζήτηση κείμενα του Στράβωνα, το πρώτο το συναντάμε σε μια κριτική του υπολογισμού των διαστάσεων της Γης από τον Ερατοσθένη (1.4.6). Μνημονεύεται ότι είπε: «Αν δεν μας εμπόδιζε η απεραντοσύνη του Ατλαντικού, θα μπορούσαμε να πλεύσουμε από την Ιβηρία στην Ινδία κατά μήκος του ίδιου παράλληλου». Το δεύτερο αποτελεί μέρος μιας κριτικής του Ποσειδώνιου, ο οποίος είχε ισχυριστεί (2.3.6) : «Αν πλεύσεις από δυτικά χρησιμοποιώντας τον ανατολικό άνεμο, θα φτάσεις στην Ινδία σε απόσταση 70.000 σταδίων».
Η ελκυστική αυτή θεωρία χρήζει τροποποιήσεων. Τα αποσπάσματα του Πλήθωνα φαίνεται να έγιναν σε πολύ μεγάλη ηλικία, το 1447-48, όταν ο Τσιρίακο ντ’ Αγκόνα έμενε στο Μιστρά ως επισκέπτης. Ένα αντίγραφο που χρησιμοποίησαν (Eton College 141 + Laur. 28.15) ήταν κάποιο πρόσφατο απόκτημα του Τσιρίακο από την Κωνσταντινούπολη. Φαίνεται πως ο Πλήθων είχε ένα άλλο που δεν έχει αναγνωριστεί. Τα γεγονότα αυτά δεν αποκλείουν την πιθανότητα να είχε ήδη ακούσει για τον Στράβωνα το 1439 και να τον είχε συστήσει ανεπιφύλακτα στις νέες γνωριμίες που είχε κάνει στην Ιταλία. Το 1438 ή αμέσως μετά, ένα αντίγραφο είχε φτάσει στην Ιταλία (Marc. Gr. XI.6), όμως κάτοχός του δεν ήταν ο Πλήθων[3].
Έτσι, αντί για την υπόθεση που περιγράψαμε παραπάνω μπορούμε να προτείνουμε κάποιες εναλλακτικές λύσεις. Αν το κείμενο του Στράβωνα υπήρχε στην Φλωρεντία το 1439, ίσως να το είχε φέρει ο Βησσαρίων και όχι ο Πλήθων. Αν ο Βησσαρίων ήταν αυτός που τόνισε την σημασία του ως επιπρόσθετης πηγής γεωγραφικών πληροφοριών, θα μπορούσε εξίσου καλά να το έχει κάνει κι αργότερα, όταν έγινε μόνιμος κάτοικος Ιταλίας. Κι αν ο Πάολο Τοσκανέλι αποτελούσε σημαντικό κρίκο στην μετάδοση πληροφοριών, περόλο που γνώριζε ελληνικά, πιθανόν να μην εκμεταλλεύτηκε τις γνώσεις του μέχρις ότου η λατινική μετάφραση του Γκουαρίνο καταστήσει το έργο γενικά προσιτό. Η περίστση κατά την οποία ο Στράβων συστήθηκε ανεπιφύλακτα στους Ιταλούς και η ταυτότητα εκείνου που τον συνέστησε δεν έχουν ακόμα εξακριβωθεί με βεβαιότητα.
[2] M.V. Anastos, Annuaire de l’ Institut de philology et d’ histoire orientales et slaves 12 (Brussels 1952) 1-18 [ανατυπώθηκε στο έργο του Studies in Byzantine intellectual history. (London 1979)].
[3] Μια νέα επιστολή του Τραβερσάρι που ανακάλυψε ο G. Mercati, Ultimi contribute alla storia degli umanisti, Facsicolo I., Traversariana (Studi e Testi 90) (Vatican City 1939) 24-26, δείχνει ότο ο Βησσαρίων είχε αφήσει πίσω του στο Modon (Μεθώνη), “Strabonis duo maxima volumina”. Η επιστολή έχει ημερομηνία μεταξύ 11 Μαρτίου και 7 Απριλίου. Στην σελ. 25 αρ. 7 ο Μερκάτι τυπώνει το κείμενο του Πλήθωνα με γεωγραφικές πληροφορίες που πήρε από τον «Παύλο εκ Φλωρεντίας». Σχετικά με τα χειρόγραφα του Στράβωνα βλ. A. Diller, The textual tradition of Strabo’s Geography (Amsterdam 1975).
ΝομοΣοφία 