Archive for Φεβρουαρίου 2012
πολιτική φιλοσοφία
ο ρόλος του ατόμου κι ο ρόλος των μαζών[1]
Ποιος από τους δύο όρους του κλασικού διώνυμου, το άτομο ή η κοινωνία, έχει την αποφασιστικό ρόλο σ’ αυτή τη μακρά και επίπονη πορεία του ανθρώπου μέσα στο χρόνο, που την ονομάζομε ιστορία ; Οι γνώμες είναι διχασμένες … Το άτομο, λένε οι ατομιστές, το προικισμένο, το μαχητικό και προφητικό άτομο, πάει μπροστά και η ομάδα έρχεται πίσω, υπακούοντας ή αντιδρώντας. Χωρίς ηγεσία το πλήθος δεν μπορεί να κινηθεί, και αν το επιχειρήσει μόνο ζημιά θα κάνει· να γκρεμίσει είναι ικανό, όχι να χτίσει. Οι μεγάλες αλλαγές γίνονται στην ιστορία με την έμπνευση, τη σκέψη, την αποφασιστικότητα μεγάλων ανδρών. Όπου λείπουν αυτές οι λαμπρές μονάδες, οι λαοί φυτοζωούν και αποτελματώνονται ή πισωδρομούν και εκβαρβαρίζονται. … Τα άτομα, λένε πάλι οι κοινωνιστές, δεν μπορούν να υπάρξουν ιστορικά έξω και μακριά από την κοινωνία. Εκείνη τα γεννάει από τον κόλπο της και τα προβάλλει. Ό,τι έχει σαν ηθική οντότητα να επιδείξει το άτομο, ακόμα και το πιο εκλεκτό και σπάνιο άτομο, τις βλέψεις, τους καημούς, το πνεύμα του, όλα τα οφείλει στην κοινωνία που το έθρεψε και το ανάστησε με τις παραδόσεις και τους θεσμούς της, με την οργάνωση και τους νόμους της. Η κοινωνία λοιπόν έχει τον πρώτο λόγο σε κάθε βήμα τής ιστορίας προς τα εμπρός ή προς τα πίσω. Εκείνης τα κίνητρα και τα οράματα εκφράζουν οι ηγέτες που θριαμβεύουν. Οι άλλοι, όσοι με την αυθάδειά τους ή από σύμπτωση βρίσκονται κάποτε στο πηδάλιο, αποτυγχάνουν, επειδή ακριβώς δεν αντιπροσωπεύουν το κοινωνικό σύνολο και ο λόγος τους δεν μιλεί βαθιά στην ψυχή του, ή επειδή το πρόγραμμά τους δεν είναι στα μέτρα των δυνάμεών του.
… Εάν της αυθεντικής φιλοσοφίας έργο είναι όχι να εξηγήσει αλλά να αλλάξει τον κόσμο[2] πρέπει να ξέρομε ποιος είναι ο κινητήριος μοχλός της ιστορίας, για να κάνει το χειρισμό του στόχο της η πολιτική μας. Τα άτομα την κινούν ; ή το κοινωνικό σώμα με τη δομή του ; Στην πρώτη περίπτωση, πρέπει ίσως να περιμένομε να μας χαρίσει τους ταγούς η σύμπτωση των βιολογικών όρων της καλής επιλογής, αφού το εξαίρετο κύτταρο έρχεται στον κόσμο με γενετικούς συνδυασμούς που δεν μπορούμε να τους προκαλέσομε (τουλάχιστον για την ώρα). Και το μόνο που μας μένει είναι να ανακαλύψομε εγκαίρως τα πρόσωπα της εκλογής, να τα αναθρέψομε με ξεχωριστή φροντίδα (όπως οι μέλισσες τη βασίλισσα της κυψέλης) και να παραδώσομε το μέλλον στα άξια χέρια τους. Αν τύχει και δεν ευνοηθούμε από τους λαχνούς της Μοίρας, αν συμβεί δηλαδή να σημειωθεί «λειψανδρία» μέσα στο γεωγραφικό χώρο και στον ιστορικό χρόνο μας, θα μείνουμε εκεί που βρισκόμαστε ή και θα πάρομε τον κατήφορο. Για την κακοδαιμονία μας κανείς δεν θα φταίει – εκτός κι αν δεν απουσιάζουν από την εθνικής μας σκηνή οι γεννημένοι καινοτόμοι κ’ εμείς είτε από μωρία δεν τους καταλάβαμε και τους περιφρονήσαμε, είτε από μικροψυχία τους εγκαταλείψαμε και τους αφήσαμε να ναυαγήσουν.
Το σκηνικό αλλάζει εντελώς στην δεύτερη περίπτωση. Τώρα δεν έχομε ανάγκη «ηρώων» για να δοθεί η πρώτη κίνηση στον τροχό της ιστορίας. Η κοινωνική μάζα ολόκληρη, προετοιμασμένη από καιρό με εσωτερικές ζυμώσεις που αργούν να φτάσουν στην επιφάνεια, αλλά τελικά υπερνικούν την αδράνεια, μετατοπίζεται και κατακτά νέες μορφές ζωής. Ο επιπόλαιος παρατηρητής έχει την εντύπωση ότι η τομή που έγινε είναι έργο λίγων ρηξικέλευθων ανθρώπων που ορθώθηκαν (ή και θυσιάστηκαν) για να ‘ρθει το θετικό αποτέλεσμα. Λάθος. Οι «οδηγοί» αναδείχτηκαν την τελευταία στιγμή, τους γέννησε η ανάγκη να εκτελεστεί μια ώριμη πια, ύστερ’ από μακρά κυοφορία μέσα στην ψυχή του πλήθους «εντολή». Και αν δεν παρουσιάζονταν αυτοί, θα βρίσκονταν άλλοι. Γιατί το ποτάμι είχε ανοίξει την κοίτη του και οπωσδήποτε θα ξεχυνόταν προς την κατεύθυνση που είχε πάρει. Με αυτή την προοπτική η παθητική αναμονή να φανεί στην ιστορική σκηνή ο χρισμένος ηγέτης θεωρείται μεσιανισμός καταγέλαστος, δειλία και ευθυνοφοβία. Πρωτεργάτες είναι όλα τα μέλη του κοινωνικού σώματος που δραστηριοποιούνται, εκεί όπου έχει το καθένα ταχθεί, και με τις δυνάμεις που διαθέτει, για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις της μεταβολής.
ΝομοΣοφία 